ابزارهای مشتقه (Derivative contract)

Derivative contract

ابزارهای مشتقّه

در مباحث مالی، ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن، از ارزش دارایی پایه و شاخصهای مربوط نشأت می­گیرد. این ابزارها به دارنده آن، اختیار یاتعهد و یا فروش یک دارایی معین را میدهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوط مشتق می­شود.

معمول­ترین ابزارهای مشتقه عبارتند از:

1.  سواپها – معاوضات – (Swaps)
2.  قراردادهای آتی (Future contract)
3.  اختیار معامله (Options)
4.  پیمان آتی (Forward contract)

در واقع معنای حقیقی مشتقات، توافق میان دو گروه مشروط بر خروجی آتی دارایی پایه می­باشد. تصور رایج آن است که ابزارهای مشتقه خود دارایی می­باشند. در صورتی که این تصور نادرست است. زیرا که یک ابزار مشتقه خود به تنهایی نمی­تواند ارزش داشته و ایجاد نماید. اما بسیاری از ابزارهای معمول مانند سواپها، معاملات آتی، و اختیار معامله که دارای ارزش ذاتی نظری می­باشند، می­توانند از طریق فرمولهایی همچون بلک شولز محاسبه شده و به صورت مکرر در بازارهای آزاد، قبل از تاریخ سررسید، مورد معامله قرار گیرد.

3 گروه عمده­ی این ابزارها عبارتند از:

 اختیار معامله: (OPTION)

حقی به صورت امکان استفاده از پیشنهاد مداومی جهت خرید یا اجاره املاک به قیمت مورد توافق و در زمان معین با پرداخت معوض

قرار دادی است که خریدار و فروشنده توافق می­کنند که یک طرف در قبال پرداخت معینی، دارای اختیار خرید یا فروش کالای خاص به مقدار مشخص و به قیمت مشخص در اینده باشد. (Wiki pedia.org) تعریفی که از Options  در کتاب Law made simple تألیف دیوید بارکر حقوقدان انگلیسی (کامن لا) آمده، بدین شرح است:

خیار (یا اعطای اختیار) ایجابی است مبتنی بر مفتوح نگه داشتن یک قرارداد تا مدتی مشخص.

خیار (یا اعطای اختیار) الزام آور نیست. مگر اینکه به موجب سند به وجود آمده و متکی به یک عوض ارزشمند (Valuable consideration) باشد. بنابراین امکان دارد پتس (نام مشخص) که مالک یک عرصه است (building site) به کتل (نام شخص) در مورد خیار زمین، خیار ( یا اختیار) بدهد، آن هم در ازای پرداخت 50 پوند توسط کتل که اینجا تا یک ماه مفتوح باقی بماند. این موضوع، ایجاب فروش زمین محسوب نمی­شود: بلکه قراردادی است تا به کتل امکان بدهد زمین مذکور را با رعایت شروط قرارداد (terms of contract)، ظرف زمان مقرر (یک ماه) بخرد. در این مورد، پتس، خودش را قانوناً (lawfully) الزام کرده است که عرصه را به کتل بفروشد و اگر اختیار ( یا اعطای اختیار) را الغا کند، می­تواند بنابر مفاد خیار (یا اختیار) ، پتس را وادار سازد که زمین را به او بفروشد.

برخی از اصطلاحات مرتبط با option  (برگرفته از کتاب: فرهنگ واژگان و اصطلاحات حقوقی، تألیف جواد بنی یعقوب)

1. Buyers option to double

اختیار معامله به بیش از درخواست قبلی پیش از تسلیم بیع

2. Expire of option

انتقای مدت اختیار

3. Commodity option

ختیار خرید یا فروش کالایی معین و با قیمتی معلوم برای هر یک از طرفین (خریدار و فروشنده)

4. Index option

اختیار خرید یا فروش کالای معین و در مدتی برای طرفین با قیمتی بر مبنای شاخص قیمت­ها

5. Make option

جعل خیار، تفویض حق اختیار

6. Naked option

اختیارات مطلق، اختیارات کامل اعطایی از طرف سرمایه گذاران به خریداران برای خرید سهام از آنان حتی در مواقعی که آنان نتوانند در سررسید. سهام را تحویل خریداران بدهند.

7. Option premium

اختیار خرید و فروش در مدت زمانی معین

1. معاهدات آتی:   forwards contract) و (futures contracts

بر اساس کتاب فرهنگ واژگان و اصطلاحات حقوقی (تألیف جواد بنی یعقوب) futures contracts  بدین شرح ترجمه شده: قرار داد ناظر به به آینده، قرار داد خرید یا فروش به قیمت مورد تراضی در آینده.

همین عنوان در فرهنگ حقوقی بهمن (ترجمه دکتر بهمن آقایی) چنین ترجمه شده: قرارداد بیع سلف، حقی برای دریافت اموال یا اشیایی در تاریخی در آینده به مقدار معینی و برای قیمت ثابت یا مورد توافق.

و نیز بر اساس فرهنگ حقوق تألیف ال.ب.کرزون، منظور از آن حقوقی است که در پی یک قرار داد برای فروش دارایی به وجود می­آید و بر طبق آن، تحویل در زمان آینده و با قیمت توافق شده بعد از عقد قرارداد صورت می­گیرد.

و منظور از forward contract طبق کتاب فرهنگ واژگان و اصطلاحات حقوقی (تألیف جواد بنی یعقوب) بدین شرح است: قرار داد سلف، قرارداد پیش فروش، قراردادی است میان فروشنده و خریدار که به موجب آن کالایی را در آینده یا قیمتی معین معامله می­کنند.

معاملات آتی به طور کلی، به دو دسته­ی future   (پیمان آتی) و forward   (تحویل آتی) دسته بندی می­شود. پیمان آتی، قراردادهای استاندارد شده­ای هستند که خریدار و فروشنده، توافق و تعهد می­کنند که مقدار مشخصی از کالا را به قیمت معین و در زمان و مکان معین مورد معامله قرار دهند.

تحویل آتی، قراردادی است که در تالار بورس، خریدار و فروشنده توافق می­کنند مقدار مشخصی از کالا را به قیمت معین و در زمان معین مورد معامله قرار می­دهند. (Wikipedia .org)

2.  سواپ­ها:  (swaps)

معنای این عنوان در کتاب فرهنگ واژگان و اصطلاحات حقوقی (تألیف جواد بنی یعقوب) چنین آمده است:

معاوضه، معاوضه کردن، جانشین کردن، اخراج کردن، معاوضه­ی ارز، معامله تویض اسعار (پول خارجی) ، مبادله اوراق بهادار، سواپها، قرار دادی هستند که جریانات نقدی را به که بر اساس ارزش پایه واحدهای پولی، نرخهای مبادلات، نرخ های بهره، و دیگر دارایی ها، پی­ریزی شده اند، پیش از تاریخ آتی مورد معامله قرار می­دهند.

البته سایر ابزارهای مشتقه­ی پیچیده، میتوانند به وسیله ترکیب اجزای این 3 نوع و اساس ایجاد گردند.

علاوه بر آن، 5 دسته ابزارهای مشتقه­ی دیگر عبارتند از:

1. مشتقات نرخ بهره 2- مشتقات ارزی  3- مشتقات اعتباری 4- مشتقات سرمایه  5- مشتقات کالایی

این مشتقات، در واقع یک قرار داد مالی هستند که ارزش آن از نوع عملکرد دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز یا شاخص­ها مشتق می­شوند.

مزایای ابزارهای مشتقه

1. این ابزارها، خرید و فروش ریسک را آسان می­نمایند و افراد بسیاری این مسأله را در سیستم اقتصادی مناسب می­پندارند. با آنکه در این منظر، برخی سود و برخی متحمل زیان می­شوند، تا زمانی که از معامله اوراق مشتقه در یک محیط عادی، در مقابل ضرر یک فرد، نفر دیگر سود می­برد، معاملات اوراق مشتقه، تأثیری روی سیستم اقتصادی نخواهد داشت.
2. به اعتقاد رئیس فدرال رزرو استفاده از ابزارهای مشتقه، اثر رکود اقتصادی را در ابتدای قرن 21 ملایم کرده است.

معایب ابزارهای مشتقه

1. امکان زیان بسیار: استفاده از ابزارهای مشتقه به دلیل ایجاد اهرم و یا وام گیری زیاد، می­تواند منجر به زیانهای شدیدی می­شود.
2. ریسک بخش شمارنده: برخی مشتقات، خصوصاً سواپها، موجب می­شوند که سرمایه گذاران، متحمل ریسک بخش شمارنده شوند. البته انواع مختلف مشتقات با درجات متفاوتی از این ریسک موجه می­گردند. (Wikipedia.org)